Op intimiteit op latere leeftijd rust nog altijd een taboe. Ouderen worden verondersteld geen seks of intimiteit meer (nodig) te hebben. Als er in de samenleving al aandacht voor hun seksualiteit bestaat, is het doorgaans in een medische context. Het overkomt ouderen van alle genders, maar vrouwen krijgen toch meer met dit taboe te maken, en vaak al op vroegere leeftijd, dan mannen. Bovendien wordt, in het dominante verhaal, de aantrekkelijkheid van vrouwen meer dan bij mannen afgemeten aan idealen van jeugdige schoonheid. Er heersen dan ook hardnekkige ideeën als zouden oudere vrouwen niet meer aantrekkelijk zijn en zelf alle interesse in seks verliezen. Het idee van oudere vrouwen en seks roept vaak weerzin op, of wordt onderwerp van spot en misplaatste grappen. Er bestaan ook positievere geluiden over ouder worden, die echter evenzeer vasthangen aan de obsessie met jeugdige schoonheid. Succesvol ouder worden lijkt een kwestie van zo lang mogelijk actief en dynamisch te blijven, in een lichaam dat er strak en fit uitziet – met de hulp van (dure) cosmetica, farmaceutica, plastische chirurgie, sport en ander lichaamswerk. In dit discours wordt seksueel actief zijn gezien als een vanzelfsprekend onderdeel van een gezonde levensstijl. Hoewel het blijk geeft van meer ruimte en erkenning voor seksualiteit op latere leeftijd, is die erkenning er toch enkel voor wie er jong en fit blijft uitzien. Door de koppeling van seks met gezondheid, wordt een actief seksleven zelfs een must, en dreigt aseksualiteit dan weer als een medisch probleem weggezet te worden — wat het niet hoeft te zijn.

Het ziet er dus naar uit dat de heersende verhalen, of ze nu het verval benadrukken of de mogelijkheid om daaraan te ontsnappen, stereotiepe en schadelijke visies over de intimiteit en seksualiteit van oudere vrouwen (blijven) reproduceren. Daarom is er nood aan een radicaal ander verhaal.

Het LiLI-project heeft als doel een affirmatief verhaal te ontwikkelen over intimiteit en (a)seksualiteit dat gegrond is in de kennis en geleefde ervaringen van oudere vrouwen zelf. We zijn in het bijzonder geïnteresseerd in heel diverse ervaringen en visies die het potentieel in zich dragen om dominante stereotypen te ondergraven. De ‘tegendraadse’ ervaringen en inzichten van vrouwen die buiten de heersende normen vallen – omwille van hun leeftijd, gender, seksualiteit, relatiestijl, etniciteit, geloof, klasse, uiterlijk, handicap enzovoort – zijn essentieel voor de ontwikkeling van een kritische en affirmatieve visie op de seksualiteit van oudere vrouwen.

• Wanneer we spreken over ‘vrouwen’ bedoelen we iedereen die zich met deze term kan identificeren, maar we zijn evengoed geïnteresseerd in de ervaringen van personen die zich niet eenduidig achter deze term scharen, en zich bijvoorbeeld liever non-binair noemen, of zich niet permanent als vrouw identificeren.
• Ook ‘ouder’ zien we niet als een absoluut begrip. We zijn geïnteresseerd in het fenomeen van uitsluiting omwille van de oudere leeftijd, ongeacht de chronologische leeftijd. Toch nemen we de middelbare leeftijd (grofweg tussen de veertig en de zestig) als ondergrens voor deze studie, omdat uit onderzoek blijkt dat vrouwen deze leeftijd als een keerpunt ervaren. We betrekken vrouwen van zowel middelbare als zeer hoge leeftijd in dit onderzoek, maar gaan er hoegenaamd niet aan voorbij dat hun ervaringen heel verschillend kunnen zijn. Het gebruik van de begrippen ‘oud’ of ‘ouder’ voor een brede groep vrouwen, zien we bovendien ook als een strategie om deze termen te normaliseren en te ontdoen van negatieve connotaties. We willen het predicaat ‘oud’ weer opeisen als een identiteit waarmee evengoed waardering gepaard kan gaan als bij de notie ‘jong’.
• We vertrekken ook van een heel brede definitie van intimiteit en seksualiteit, en verstaan onder deze begrippen een ruime waaier aan praktijken, gevoelens en identiteiten die te maken hebben met emotionele en fysieke vertrouwelijkheid met anderen, maar ook met het vinden van genot en plezier in het eigen lichaam.

We voeren dit onderzoek vanuit verschillende disciplines, met name (1) de antropologie, (2) de sociale geografie, (3) de cultuur- en mediastudies en (4) de feministische filosofie:

• Onze antropologische studie richt zich op intieme en seksuele praktijken en verzamelt verhalen van vrouwen van middelbare leeftijd en ouder over hun seksualiteit en hun intieme leven.
• Onze sociaalgeografische studie onderzoekt hoe de intieme beleving op latere leeftijd wordt beperkt, mogelijk gemaakt en/of vormgegeven door de fysieke en digitale ruimtelijke organisatie. We kijken hiervoor naar verschillende woonvormen, maar ook naar semipublieke ruimtes die intimiteit kunnen faciliteren (zoals clubs, badhuizen, datingsites enzovoort).
• De cultuur- en mediastudie onderzoekt representaties. We analyseren verschillende media en andere culturele producten die vrouwen van middelbare leeftijd en ouder in beeld brengen, maar onderzoeken ook hoe die producten tot stand komen, en wat oudere vrouwen ervan vinden.
  In de laatste fase van het onderzoek zullen deze drie componenten samengebracht worden in een geïntegreerde feministisch-filosofische analyse.

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt dankzij de financiering door de Europese Onderzoeksraad (ERC) binnen het Horizon 2020 onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie (Subsidieovereenkomst 851666). Universiteit Gent is de gastinstelling, en alle teamleden zijn geaffilieerd aan het Onderzoekscentrum voor Cultuur en Gender (CRCG), binnen de vakgroep Talen en Culturen van de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte van diezelfde universiteit. Het project ging van start op 1 mei 2020 en loopt nog tot 31 oktober 2025.

Oproep tot deelname aan het wetenschappelijk onderzoek

Wij zijn op zoek naar 50+ vrouwen die hun ‘tegendraadse’ kennis en ervaring over intimiteit en seksualiteit op latere leeftijd willen delen en bereid zijn deel te nemen aan een interview of focusgroep. We zoeken meer specifiek:

• 50+ vrouwen die ontevreden of boos zijn over de heersende ongelijkheden;
• 50+ vrouwen-activisten die opkomen voor sociale rechtvaardigheid;
• 50+ lesbische, biseksuele of queer vrouwen en non-binaire personen;
• 50+ vrouwen die bezig zijn met BDSM, of met andere seksuele subculturen;
• 50+ vrouwen die leven in woonvormen zoals communes, co-housing, kangoeroe huisvesting of andere multi-generationele woonvormen, woonzorgcentra, zelf-georganiseerde zorgnetwerken, post-pensioen migratie enzovoort;
• vrouwen die op latere leeftijd hebben deelgenomen aan tantra-retraites, vakanties gericht op Latijns-Amerikaanse dans of romantisch toerisme naar het buitenland enzovoort;
• mediaproducenten (bijvoorbeeld regisseurs, scenarioschrijvers, acteurs, modellen, ontwerpers van stripverhalen, dichters, schrijvers, zine-makers, performance- en beeldend kunstenaars, craftivists, (erotische) borduursters, fotografen,…) die stereotypen over gender, seksualiteit en leeftijd aan de kaak stellen.

  Wilt u deelnemen aan het wetenschappelijk onderzoek en ons zo helpen de heersende negatieve beeldvorming over ouder worden en seksualiteit te veranderen? Stuur een bericht naar lili@ugent.be en wij nemen contact met u op met meer informatie over interviews of andere mogelijkheden voor deelname aan het onderzoek. Kent u iemand die ons zou kunnen helpen? Aarzel niet om hen onze contactgegevens door te sturen.